Ask-i Hüda
Mesaj Sayısı : 510
Points : 1334
Kayıt tarihi : 18/09/09
Nerden : İstanbul
 | Konu: Bosna-Hersek Tarihi  Salı 12 Ocak 2010 - 17:23 | |
| Bosna-HersekResmi ad?: Bosna-Hersek CumhuriyetiBa?kenti: Saraybosna (Sarajevo) (1991 say?m?na göre nüfusu: 525.980)Di?er önemli ?ehirleri: Tuzla, Foça, Banja Luka, Mostar, Gorajde, Travnik, Zenica, Doboj, Prijedor.Yüzölçümü: 51.129 km2Nüfusu: 4.500.000 (1991 say?m?na göre. Bu tarihten sonraki iç sava??n yol açt??? ölümler ve göç sonras?ndaki nüfus durumu kesin olarak bilinememektedir.). Nüfusun % 36.5'i ?ehirlerde ya?amaktad?r. Ortalama ömür 70 y?ld?r. Çocuk ölümlerinin oran? binde 15'tir. Nüfusun % 28'ini 14 ya??n alt?ndakiler olu?turmaktad?r.Km2 ba??na dü?en insan say?s?: 86.5Nüfus art?? h?z?: % 0.6Etnik yap?: Bosna-Hersek halk? Bo?nak, S?rp, H?rvat ve Slovenlerle bunlar?n d???nda kalan baz? küçük etnik unsurlardan olu?ur. Bo?naklar?n tamam? Müslümand?r. (Bu unsurlar?n oranlar? ve dinsel durumlar? hakk?nda "Din" k?sm?na bkz.) Kendilerine Bosnal?lar da denen Bo?naklar Slav kökenlidirler ve Bosna-Hersek halk? içinde nüfus bak?m?ndan birinci s?rada gelmektedirler. Ancak Bosnal?lar?n tamam? Bosna-Hersek'te ya?am?yor. Eski Yugoslavya'ya hâkim olan komünist rejimden kaçan çok say?da Bosnal? dünyan?n de?i?ik ülkelerine yay?lm??t?r. Eski Yugoslavya topraklar?nda kalan Bosnal?lar?n ise % 86's? Bosna-Hersek'te kalan? da ço?u S?rbistan'a ba?l? Sancak bölgesinde olmak üzere eski Yugoslavya cumhuriyetlerinin de?i?ik bölgelerinde ya?amaktad?r. Eski Yugoslavya etnografyas?nda bunlara "Müslüman kökenliler" denirdi. Bosnal?lar?n dili Bo?nakça, S?rpça-H?rvatça kar???m? bir dildir ve Slav dilleri grubuna girer.Dil: Ülke halk?n?n üç önemli etnik unsuru taraf?ndan konu?ulan Bo?nakça, S?rpça ve H?rvatça'n?n üçü de resmi dildir.Din: 1991 say?m? sonuçlar?na göre ülkede ya?ayan nüfusun dinsel ve etnik durumu ?öyleydi: Müslüman: 1.905.000 (% 43.7). Ortodoks h?ristiyan olan S?rplar: 1.364.363 (% 31.3). Katolik h?ristiyan olan H?rvatlar: 752.068 (% 17.3). Katolik ve protestan h?ristiyan olan Slovenler: 293.477 (% 5.5). Di?er unsurlar: 93.685 (% 2.2).Co?rafi durumu: Güneydo?u Avrupa'da bulunan Bosna-Hersek, kuzeyden ve bat?dan H?rvatistan, do?udan S?rbistan, güneyden Karada? ile çevrilidir. Güneyden Adriya Denizi'ne 20 km k?y?s? vard?r. En yüksek yeri Ploçno Da?? (2228 m.)'d?r. En önemli akarsular? Drina, Bosna, Sava, Vrbas ve Neretva ?rmaklar?d?r. Bosna ülkenin kuzey bölgesinin, Hersek ise güney bölgesinin ad?d?r. Arazisi genellikle da?l?kt?r. Topraklar?n?n % 22'si tar?m alan?, % 27'si otlak, % 30'u orman ve çal?l?kt?r. Ülkeye ?l?ml? bir iklim hâkimdir. Yazlar nispeten s?cak k??lar ?l?ml? geçer.Yönetim ?ekli: Bosna-Hersek'te 31 May?s 1994'te Bo?nak-H?rvat federasyonu denilen federal bir sisteme geçildi. Bosna-Hersek'li H?rvatlarla Bo?nak Müslümanlar aras?nda imzalanan anla?mada belirlenen esaslara göre bir geçici yönetim olu?turuldu. Bu yönetimde cumhurba?kan? H?rvatlardan, ba?bakan Bo?naklardan seçildi ve 6 ayl?k geçi? süresi sonras?nda ülke genelinde bir serbest seçim yap?lmas? kararla?t?r?ld?. Ayr?ca 6's? Bo?nak, 5'i H?rvat 11 bakandan olu?an bir hükümet kuruldu. ?ç sava? ülkede istikrarl? bir siyasi yap?n?n olu?mas?n? engelledi?inden Bosna-Hersek'te hâkim olacak rejimin ve yönetimin kesin ?ekli ancak iç sava??n tamamen durmas?ndan ve gerekli ?artlar?n olu?mas?ndan sonra belirlenebilecektir. Bosna-Hersek BM üyesidir.Siyasi partiler: ?ç sava? öncesinde ülkede örgütlenmi? olan siyasi partilerin ba?ta gelenleri ?unlard?: Demokratik Eylem Partisi (SDA): Aliya ?zzetbegoviç liderli?indeki bu parti Müslümanlar taraf?ndan kurulmu? ve genellikle Müslümanlarca destekleniyordu. Aral?k 1990'da gerçekle?tirilen en son genel seçimlerde parlamentoda 86 üyelik kazanm??t?. S?rp Demokrat Partisi: S?rp milliyetçisi olan bu parti ülkedeki S?rp unsur taraf?ndan destekleniyordu ve en son genel seçimlerde parlamentoda 72 üyelik kazanm??t?. H?rvat Demokratik Birli?i: H?rvatlar taraf?ndan desteklenen ve H?rvat milliyetçisi bu parti de en son genel seçimlerde parlamentoda 44 üyelik kazanm??t?. Sosyalist Demokratik Parti: Eski Yugoslavya'ya hâkim olan ideolojiyi savunan bu parti de en son genel seçimlerde parlamentoda 20 üyelik kazanm??t?.?dari bölünü?: 8 kantonla 100 idari birime ayr?l?r.Tarihi: Bosna-Hersek'te ?slâm Osmanl?lar?n bu bölgeyle ilgilenmeye ba?lamalar?ndan itibaren yay?lmaya ba?lad?. Osmanl? Devleti'nin bölgeyi fethetmesinden önce Bosna, Bizansl?lar?n ve yerli hanedanlar?n yönetiminde kald?. Bölgeye ilk Türk ak?nlar? 1386'da ba?lad?. Bu s?ralarda Bosna ayr? bir krall?kt? ve tahtta da Kral I. Tvrtko bulunuyordu. Sonraki y?llarda Bosna'ya yönelik ak?nlar devam etti ve Osmanl? yönetimiyle Bosna kral? II. Tvrtko aras?nda bir anla?ma gerçekle?tirildi. Bu anla?ma gere?ince Bosna kral? Osmanl?lara haraç ödemeye ba?lad?. Ancak bu harac? Fatih Sultan Mehmed'in tahta geçmesinden sonra kesti. Bunun üzerine Fatih, Bosna kral?na kar?? sava? açt?. Bu sava?ta kral yakalanarak öldürüldü. 1463'te de bütün Bosna Osmanl? topraklar?na kat?ld?. Bosna'da ?slami bir etnik olu?umun ortaya ç?kmas? da bu olayla ba?lad?. 1483'te Hersek dükal???n?n da Osmanl?lara kat?lmas?yla bu bölgede ?slamiyet daha da güçlendi ve Müslümanlar?n say?s? artmaya ba?lad?. Osmanl?lar?n bu bölgeyi idare ettikleri dönemde halk?n üzerinde en ufak bir bask? ve zorlama olmad??? halde ?slamiyet bölgede h?zl? bir ?ekilde yay?ld?. Bosna-Hersek'te, Osmanl?lar?n yönetimi alt?ndaki Avrupa topraklar?n?n hiçbir yerinde görülmemi? ?ekilde toplu ihtidalar oldu; yani halk kalabal?k kitleler halinde ?slam'a girdi. Bosna-Hersek topraklar?n? 400 y?ldan fazla bir süre yönetiminde tutan Osmanl? bu bölgeye büyük hizmetler götürmü?, büyük camiler, medreseler, ilim merkezleri vs. in?a etmi?tir. Bosna-Hersek'in bugünkü ba?kenti Saraybosna (Sarayevo) Osmanl? döneminde Avrupa'n?n en önemli ilim merkezlerindendi. Bu ?ehir bugün hâlâ Osmanl? döneminden kalma cami ve medreselerle doludur. Ancak Saraybosna Osmanl?lar'dan sonra bir ilim merkezinden bir turizm merkezine dönü?türüldü. Osmanl? devletinin zay?flamas? üzerine 1878'de Bosna-Hersek topraklar? Avusturya-Macaristan ?mparatorlu?u taraf?ndan i?gal edildi. Daha sonra Berlin Anla?mas?yla bu topraklar ad? geçen imparatorlu?a verildi. Bu i?galden sonra çok say?da Bosna-Hersekli Müslüman Anadolu'ya veya henüz Osmanl?'n?n elinde olan Avrupa topraklar?na göç etti. Yurtlar?n? terk etmeyen Bosna-Hersekli Müslümanlar ise kendi aralar?nda birlik olu?turarak 1900'da Mostar müftüsü Ali Fehmi Cabiç'in liderli?inde i?gal yönetimine kar?? bir mücadele ba?latt?lar. Bu mücadele sonunda Bosna-Hersek Müslümanlar? özerk bir yönetime kavu?tular. Ancak 1912'de Osmanl?lar?n Balkanlardan tamamen çekilmek zorunda kalmas? ve ard?ndan I. Dünya Sava??'n?n patlak vermesi üzerine Balkanlar'da bir idari bo?luk ortaya ç?kt?. Bunun sonucunda da bölgede çok say?da küçük devlet kuruldu. 1918'de S?rbistan, Karada? ve y?k?lan Avusturya-Macaristan ?mparatorlu?u'nun Slavlar?n ya?ad??? kesimlerinin birle?mesiyle bölgedeki Slav kökenli toplumlar? bir araya getiren bir devlet kuruldu. Bosna Hersek topraklar? da bu devletin s?n?rlar? içine girdi. S?rbistan kral? kurulan bu yeni devletin krall???na getirildi. Bu devletin ad? 1929'da Yugoslavya krall??? oldu. 1918'de kurulan Slav devletinin ve Yugoslavya krall???n?n yönetimini ele geçiren ortodoks S?rplar Bosna-Hersekli Müslümanlara çok a??r bir ?ekilde zulmettiler. Müslümanlar?n ellerindeki topraklar? zorla gasp ederek h?ristiyan S?rplar?n mülkiyetine geçirdiler. Bu uygulama yüzünden Müslümanlar fakirle?tiler. Ayr?ca çok say?da Müslüman göçe zorland???ndan bölgedeki Müslüman nüfus azald?. Mesela Müslümanlarda nüfus art?? oran? di?er toplumlardakinden daha yüksek oldu?u halde 50 y?lda Müslüman nüfus % 60 oran?nda artarken, h?ristiyan nüfus % 123 oran?nda artt?. II. Dünya Sava?? s?ras?nda Yugoslavya Almanlar taraf?ndan i?gal edildi. Sava??n devam etti?i y?llarda ve Alman i?gali alt?nda S?rp çetnikleri Müslümanlara kar?? bir soyk?r?m? uygulayarak 100 bin Müslüman? öldürdüler. Sava? sonras?nda 13 Ocak 1946'da ülke yeniden ba??ms?zl???na kavu?tu. Ancak bu ba??ms?zl?k hareketinde Komünist Parti yanl?lar? önemli bir rol üstlendiklerinden ba??ms?zl?k sonras?nda da ülkede yönetimi ele geçirdiler. Ülkenin resmi statüsünü de federal cumhuriyetler birli?i olarak belirlediler. Buna göre Yugoslavya alt? cumhuriyet ile iki özerk bölgeden olu?acak, bu cumhuriyetlerden birisi de Bosna Hersek Cumhuriyeti olacakt?. Komünistlerin yönetimi ele geçirmeleriyle Müslümanlar üzerindeki bask? uygulamalar? da ?iddetlendi. ?slami vak?flar?n bütün mallar?na el konuldu. Camiler, medreseler ve tekkeler kapat?ld?. Y?k?lan ve tahrip olan camilerin tamir edilmesine izin verilmedi. ?slami günlerde ve bayramlarda tatil yap?lmas? yasakland?. Bunun yan? s?ra Müslümanlar?n üzerinde yo?un bir dinsizlik ve Slavc?l?k propagandas? ba?lat?ld?. Çe?itli vesilelerle çok say?da Müslüman hapse at?ld?. Bunlar?n birço?u a??r i?kencelere tabi tutuldu. Komünist rejimin bu bask? uygulamalar? da çok say?da Bosna Hersekli Müslüman?, Türkiye'ye veya çe?itli Avrupa ülkelerine s???nmak zorunda b?rakt?. 1975'ten sonra yönetim Müslümanlar üzerindeki bask?y? k?smen hafifleterek baz? geleneksel ?slami kurumlar?n yeniden i?lev kazanmas?na imkân sa?lad?. Bu yumu?ama üzerine baz? camiler ve medreseler yeniden aç?ld?. Küçük çapta da olsa bir yumu?amayla baz? dini kurumlar?n yeniden hayata geçirilmesi Müslümanlar aras?nda h?zl? bir ?slami uyan??a zemin haz?rlad?. Sonraki y?llarda Do?u bloku ülkelerinde ortaya ç?kan geli?meler Yugoslavya yönetimini de çok partili demokratik sisteme geçmeye zorlad?. Bu f?rsattan yararlanan Müslümanlar, daha önce ?slami inanç ve dü?üncesinden dolay? y?llarca hapiste kalm?? olan Aliya ?zzetbegoviç'in liderli?inde Demokratik Eylem Partisi'ni (SDA) kurdular. Bu parti Bosna-Hersek'te Aral?k 1990'da gerçekle?tirilen genel seçimleri kazanarak lideri Aliya ?zzetbegoviç cumhurba?kan? oldu. Yugoslavya'da demokratikle?me hareketinin ba?lamas? ile birlikte ba??ms?zl?k hareketleri de gün yüzüne ç?kt?. Yugoslavya birli?ini olu?turan cumhuriyetlerin halklar? ba??ms?zl?klar?na kavu?abilmek için mücadeleler ba?latt?lar. Bosna-Hersek de 1 Mart 1992'de gerçekle?tirdi?i referandum sonras?nda ba??ms?zl???n? ilan etti. Ancak S?rplar hemen arkas?ndan Bosna-Hersek yönetiminde söz sahibi olan Müslümanlara kar?? sava? açarak bu yeni bir katliam hareketi ba?latt?lar. H?rvatistan ve Slovenya'n?n ba??ms?zl?k mücadelesine destek olan Avrupa ülkeleri ve ABD Bosna-Hersek'i S?rp vah?eti kar??s?nda yaln?z b?rakt?. Bosna-Hersek Müslümanlar?n? en çok s?k?nt?ya sokan da, Avrupa'n?n üçüncü büyük ordusu Yugoslavya Federal Ordusu'nun S?rp çetnikleriyle birlikte hareket etmesi, onlara destek vermesiydi. Müslümanlarsa herhangi bir askeri destekten yoksun ve silah yönünden çok zay?ft?lar. Sonuçta S?rplar Bosna-Hersek'in önemli ?ehirlerini i?gal ettiler. Bu i?gal hareketi bir milyona yak?n Müslüman? göçe zorlad?. S?rplar i?gal ettikleri yerlerde hem katliam hem de y?k?m gerçekle?tiriyorlard?. Özellikle camileri ve ?slâmi izler ta??yan tarihi eserleri y?kmaya özen gösteriyorlard?. Bosna-Hersek meselesinin çözümü için de?i?ik tarihlerde gerçekle?tirilen görü?meler ve arabuluculuk çal??malar? da bir sonuç vermedi. 1994'e gelindi?inde Bosna-Hersek'teki iç sava??n ald??? can say?s? 250 bini, göçe zorlad??? insan say?s? ise 1 milyonu a?m??t?. Nisan 1994'te Bosna-Hersek'te bir Bo?nak-H?rvat Federasyonu olu?turuldu.D?? ve iç problemleri: Ülkenin d?? ve iç problemlerinin eksenini S?rplar?n ba??ms?z Bosna-Hersek yönetimini tan?mamalar? sonucu patlak veren iç sava? olu?turmaktad?r. (Bu konuda "Tarih" k?sm?na bkz.)?slami Hareket: Bosna-Hersek'te sosyalist dikta döneminde ?slâmi çal??malar sadece daha çok fikri a??rl?kl? birtak?m özel gayretlerle baz? gizli çal??malardan ibaretti. Yönetim ?slâmi e?itime f?rsat vermedi?inden baz? yerlerde medrese e?itimi gizlice sürdürüldü. Bunun yan? s?ra devlet denetiminde birkaç cami ve kurs bulunuyordu. Me?ihat dairesi ise tamamen devletin kontrolündeydi. Çok partili döneme geçilmesinden sonra Müslümanlar?n haklar?n? savunmak ve ki?isel çal??malar? örgütlü bir ?ekle dönü?türmek amac?yla Aliya ?zzetbegoviç'in liderli?inde Demokratik Eylem Partisi (SDA) kuruldu. (Bu parti hakk?nda ayr?ca "Tarih" ve "Siyasi partiler" k?sm?na bkz.) Partinin ilk yay?nlanan program?nda Bosna-Hersek'te ya?ayan Müslümanlara da di?er halklarla e?it haklar?n tan?nmas? gerekti?i vurgulanarak bu yolda çal???laca??, bütün dinlerin mensuplar?na inanç özgürlü?ünün sa?lanmas? ve herkesin dininin gere?ini kolayca yerine getirebilece?i bir ortam?n haz?rlanmas?n?n amaçland??? dile getiriliyordu. Çok partili demokratik sisteme geçilmesinden sonra Me?ihat dairesi de çal??ma alan?n? geni?leterek çe?itli yay?n faaliyetleri ba?latt?. Saraybosna'daki hem lise hem de fakülte seviyesinde e?itim veren Gazi Hüsrev Beg medresesini faaliyete geçirdi. Yine ayn? ?ehirdeki tahrip olmu? baz? camilerin tamiri ve ibadete aç?lmas? için çal??malar ba?latt?. Bunun yan? s?ra camilerde yo?un bir tebli? ve e?itim çal??mas? ba?lat?ld?. Bütün merkezi camilerin yan?na birer medrese aç?ld?. Tasavvufi cemaatler yeniden faaliyetlerini ba?latt?lar. Ancak iç sava? bütün bu geli?meleri dumura u?ratt?. ?ç sava??n ba?lamas?ndan sonra ?slâmi çal??malar cephelere ve mülteci kamplar?na kayd?r?ld?. S?rp sald?r?lar?na kar?? vatan? savunmak amac?yla Bosna-Hersek ordusunun yan? s?ra bir de Müslüman Güçler ad?nda bir milis güçler olu?turuldu. Müslüman Güçler saflar?nda sava?anlara cephede ayn? zamanda ?slâmi bir e?itim de verildi. De?i?ik ?slâm ülkelerinde faaliyette bulunan yard?m kurulu?lar? da mülteci kamplar?nda toplanan Müslümanlarla ilgilendiler. Ayr?ca Bosna-Hersek'te de ba?ta Merhamet Cemiyeti olmak üzere Müslümanlar?n organize etti?i çe?itli yard?m kurulu?lar? kuruldu. Bütün bu kurulu?lar gerek kamplarda ya?ayan ve gerekse kendi bölgelerinde mahsur kalan Müslümanlara bir yandan maddi yard?mlar ula?t?rd?klar? gibi bir yandan da onlar?n ?slâmi yönden bilgilendirilmeleriyle ilgilendiler. Bu yard?m ve e?itim çal??malar? Bosna-Hersek'teki ?slâmi ?uurlanmay? h?zland?rd?. Bunun yan? s?ra bütün dünya ülkelerinin Bosna-Hersek'i S?rplar kar??s?nda yaln?z b?rakmalar?na ra?men de?i?ik ülkelerden gönüllü Müslüman gençlerin s?rf inançlar?n?n vermi? oldu?u bir hamasetle Bosna cephesine ko?mas? da orada ya?ayan Müslümanlar? etkiledi.Ekonomi: ?ç sava? Bosna-Hersek ekonomisini ciddi ?ekilde sarsm??t?r. Sava? öncesinde ülke ekonomisi ba?ta sanayiye, madencili?e, tar?ma ve hayvanc?l??a dayan?yordu. Tar?mdan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi has?ladaki pay? % 11'dir ve çal??an nüfusun % 4'ü bu alanda i? görmektedir. 1992'de 1 milyon 350 bin tah?l, 300 bin ton yer bitkileri, 25 bin ton baklagiller, 170 bin ton meyve, 160 bin ton sebze üretilmi?tir. Ayn? y?l ülkede 830 bin ba? s???r, 1 milyon 300 bin ba? koyun, 600 bin ba? domuz bulunuyordu. Orman yönünden zengindir. 1991'de 5 milyon 380 bin m3 tomruk üretilmi?tir. Maden gelirlerinin gayri safi yurtiçi has?ladaki pay? % 14'tür.Para birimi: Yugoslavya dinar?.Sanayi: ?ç sava? ülke sanayisinin büyük ölçüde durmas?na yol açt?. Sava? öncesinde imalat sanayisinin gayri safi yurtiçi has?ladaki pay? % 56'yd? ve çal??an nüfusun yakla??k % 51'i sanayi sektöründe i? görüyordu. Birço?u iç sava? dolay?s?yla duran veya ba?ka amaçlarla kullan?lan sanayi kurulu?lar? ve fabrikalar genellikle ?u sektörlerle ilgilidir: Otomotiv, tekstil, deri, g?da, mobilya, kereste, kâ??t, kimyasal maddeler ve in?aat malzemeleri üretimi, toprak ve madeni e?ya üretimi, mekanik makine sanayi, elektrik gereçleri, büro malzemeleri ve baz? ev e?yalar? üretimi.Enerji: 1990'da 14 milyar 632 milyon kw/saat elektrik üretilmi?, 15 milyar 201 milyon kw/saat tüketilmi? ve aradaki fark ithalatla kapat?lm??t?r. Elektrik enerjisinin % 79'u termik santrallerden, % 21'i hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir. Ki?i ba??na y?ll?k elektrik tüketimi ortalama 3497 kw/saattir.Ula??m: Sivil ula??mda kullan?lan tek havaalan? ba?kent Saraybosna'daki uluslararas? trafi?e aç?k havaalan?d?r. 1040 km. demiryoluna, 11.430 km.'si asfaltlanm?? olmak üzere 21.170 km. karayoluna sahiptir. Bu ülkede ortalama 9 ki?iye bir motorlu ula??m arac? dü?mektedir.E?itim: ?ç sava? öncesinde ülkede 2205 ilkokul, 238 ortaö?retim kurumu, 44 yüksek ö?retim kurumu vard?. Okuma yazma bilenlerin oran? % 86'd?r.Sa?l?k: ?ç sava? öncesinde Bosna-Hersek'te 6930 doktor, 1370 di? doktoru vard? ve 625 ki?iye bir doktor dü?üyordu.Kaynak: http://www.firaset.net/ | |
|
